از لحاظ علمی و عملی دستگاه مفصّـل تر از آواز است چنانچه آوازها از دستگاهها مشتق می شوند ( آوازهای ابوعطا ، دشتی ، بیات ترک ، افشاری از دستگاه شور و آواز بیات اصفهان از دستگاه همایون مشتق می شوند).
معمولا" گوشه های دستگاهها از مایه های بم شروع میشوند و پس از اجرای درآمد ویا درآمد هایی به تدریج اوج گرفته و به فاصله اکتاو ( نت هشتم ) میرسند ( گوشه های اجرا شده در فاصله اکتاو : « گوشه منصوری در دستگاه چهارگاه ، عراق در دستگاه ماهور ، حسینی در دستگاه شور ، مغلوب در دستگاه سه گاه و .. » ).
اما در آوازها ، نغمات معمولا" از مایه های متوسط از لحاظ تونالیته آغاز میشوند و اغلب در یک اوج خاتمه می پذیرند. البته بنا به سلیقه هنری آوازخوان ، خواننده ممکن است از اوج ، پس از گردشهای ملودیک مختلف ، به مایه اول درآمد ویا حتی دستگاه اصلی مراجعت کند ( مانند آواز ابوعطا که فرود آن اغلب در دستگاه شور صورت می پذیرد). وسعت نغمات دستگاهها از دودانگ گرفته تا سه دانگ هم میرسد ( توضیحات درباره دانگ در پست های قبلی به تفضیل داده شده است ) در صورتیکه گستره نغمات در آوازها از دودانگ تجاوز نمی کند.
اکثرا" دیده و شنیده میشود که به غلط اصطلاح دستگاه را برای مشتقات آنها ( آوازها ) بکار می برند ، برای مثال : دستگاه بیات اصفهان - دستگاه بیات ترک و... که در میان خوانندگان و نوازندگان بی توجه به موسیقی علمی و تئوریک این مسئله مشهود است . پس منطقی نیست که آوازها را دستگاه نامید و بهتر است از مشتقات دستگاهها با عنوانهایی همچون « آواز ، نغمه ، مایه ، مقام » یاد نمود.